کد مطلب:49600 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

در آيه دوم سوره بقره معناي (ذلك الكتاب) چيست؟

مفسران درباره {H{/Bذلِكَ اَلْكِتابُ {w1-2w}{I2:2I}/}H} نظرات مختلفي را بيان كرده اند؛ از جمله: يكم: صاحب كتاب «معاني القرآن» مي نويسد: «مسأله دو صورت دارد: 1. هرگاه چيزي در مقابل چشم انسان قرار داشته باشد، نه «هذا» را به جاي «ذلك» مي توان به كار برد و نه «ذلك» را به جاي «هذا»؛ مثلاً شخصي دو مرد را مي بيند و يكي از آن دو را مي شناسد، از آن شخص آشنا مي پرسد: {Hمن هذا الذي معك؟H}» ولي نمي تواند بگويد: {Hمن ذلك الذي معك؟H} چون او را بالعيان مشاهده مي كند. 2. اگر چنين نبود، مي توان هر يك از «هذا» و «ذلك» را به جاي ديگري به كار برد؛ مثلاً كسي مي گويد: فلاني آمده بود و شنونده هم مي گويد: {Hقد بلغنا ذلك H} {M(آن خبر به ما رسيده است)M} و يا «{Hقد بلغنا هذا الخبرH}. در اين جا «هذا» امكان استعمال دارد؛ زيرا كلام گوينده، همانند حاضر است. در «ذلك» هم، كلام گوينده، منقضي شده و مانند غايب است، {V(ر.ك: ابي زكريا يحيي بن زياد الفراء، معاني القرآن، ج 1، ص 10)V}. دوّم: شيخ طوسي به نقل از عكرمه، اخفش و... اين احتمال را ذكر مي كند كه «ذلك» به معناي هذا باشد؛ چنان كه خداوند مي فرمايد: {A{/Bذلِكَ عالِمُ اَلْغَيْبِ وَ اَلشَّهادَةِ{w1-5w}{I32:6I}/}A}، {V(سجده، آيه 6)V} و حال آن كه خداوند هم اكنون موجود است. پس هر دو مي تواند به جاي ديگري به كار رفته و حتي معنا بشوند. شيخ طوسي(ره)، سپس دو معنا را براي {/B«ذلِكَ اَلْكِتابُ»{w1-2w}{I2:2I}/} مطرح مي كند: 1. خداوند بعد از گفتن {/B«الم»{w1-1w}{I2:1I}*/} به پيامبرش فرمود: اي محمد با اين چيزي را كه برايت ذكر كردم، همان كتاب موعود است. 2. اين همان كتابي است كه بر موسي(ع) و عيسي(ع) نازل شده بود، {V(تبيان، ج 1، ص 51)V}. سوّم: برخي گفته اند: علت اين كه در محل بحث به دو صورت (قريب و بعيد) معنا مي شود، اين است كه هم اسم اشاره بعيد بر قرآن اطلاق شده (مانند همين آيه از سوره «بقره») و هم اسم اشاره قريب (مانند آيه 12 سوره «جاثيه»، آيات 92 و 155 سوره «انعام» و آيه 62 از سوره «آل عمران»). شايد خداوند، به دليل عظمت قرآن با اشاره بعيد، و به دليل نزول قرآن به سطح فهم مسلمانان، با اشاره قريب، تعبير فرموده است، {V(ر.ك: طيّب، سيدعبدالحسين، اطيب البيان، جلد 1، ص 125، انتشارات كتاب فروشي اسلامي)V}. برخي هم گفته اند: بلي «ذلك» اسم اشاره براي بعيد است، ولي گاهي با آن به شي ء حاضر اشاره مي شود و مراد از آن نشان دادن علو رتبه آن است، {V(ر.ك: قاموس قرآن، ج 3، ص 2)V}. بنابراين با اين وجوهي كه گذشت، مي توان گفت: ترجمه «ذلك» به اشاره قريب با ملاحظه در دسترس بودن مكتوب، ايرادي ندارد؛ گر چه بهتر آن است كه به اشاره بعيد ترجمه گردد.